Limonaia del Castèl – ogród pełen cytrusów i pięknych widoków w Limone sul Garda

Limonaia del Castèl - ogród pełen cytrusów i pięknych widoków w Limone sul Garda

Limonaia del Castèl to ogród pełen cytrusowych drzewek – od cytryn, przez pomarańcze, po mandarynki – oaza piękna i spokoju, będąca jednym z ukrytych skarbów Limone sul Garda, uroczego miasteczka położonego nad brzegiem największego jeziora Italii. To miejsce, które zachwyca swoją niepowtarzalną atmosferą i bogatą historią. Spacer pośród drzewek jest niezapomnianym doświadczeniem, wzbogaconym o intensywny aromat wypełniający powietrze, tworzący niezwykle relaksującą atmosferę. Niebieska tafla jeziora mieniąca się w słońcu oraz strome stoki Monte Baldo w tle, tworzą niesamowity kontrast z intensywną, świeżą zielenią ogrodu. Oto najbardziej wysunięte na północ Europy miejsce uprawy cytryn. Zapraszam!

Mit o narodzinach drzewek cytrynowych

Kiedy najstarsza para bogów Olimpu – Hera i Zeus – świętowali swoje małżeństwo, wszyscy bogowie uczestniczący w wielkiej uczcie przynieśli dary. Gaja (Matka Ziemia) kazała przed oczyma nowożeńców wyrosnąć drzewu obsypanemu jabłkami ze złota, symbolizującemu nieśmiertelność, płodność i wieczną młodość. Hera podziwiała wspaniałe drzewo, a ponieważ było ono niezwykle cenne, to umieściła je w ogrodzie, który według ludowych wierzeń znajdował się na zachodnich krańcach świata, w pobliżu pierwotnych wód oceanu. Hesperydy – nimfy Zachodzącego Słońca – miały za zadanie chronić i opiekować się drzewem, które miało być pilnowane również przez smoka (lub węża z setką głów), zwanego Ladone.

Hesperydy były uważane za córki greckiego boga Hesperusa oraz gwiazdy wieczornej, którą do dziś można podziwiać na nieboskłonie, czyli planety Wenus – bogini miłości. Hesperus zapowiadał zmierzch i wieczór nadchodzącej nocy miłości. Dlatego Hesperydy były powiązane z Afrodytą, a jako podarunek od ich ojca były uważane za symbol miłości. Stąd też złote owoce były równie ważne dla bogini miłości, jak i dla Hery – opiekunki małżeństwa. W odróżnieniu od biblijnej legendy o Drzewie Poznania, złote jabłka Hesperyd nie były źródłem grzechu, ale symbolem nieśmiertelności, płodności, młodości i wiecznego piękna. Były pożądane przez mężczyzn, jednak zarezerwowane tylko dla bogów i nieosiągalne dla ludzi.

Magia cytrusów nad Gardą

To niesamowite, że w miejscu, gdzie zaczynają się Alpy, a zimy potrafią obsypać białym puchem nie tylko wysokie szczyty, natura pozwoliła, by przy odrobinie ludzkiego sprytu uprawiać cytrusy w ogrodach pnących się tarasowo ku nasłonecznionym zboczom. Nad jeziorem Garda jest więcej takich zakątków, ja jednak opowiem Wam o najsłynniejszym z nich – cytrynowym ogrodzie znajdującym się w miasteczku Limone sul Garda. Miejsce to jest warte odwiedzenia nie tylko ze względu na walory przyrodnicze; z górnych tarasów ogrodu roztacza się piękny widok na jezioro, dorodne drzewa i regularnie nawadniane roślinności zapewniają nieco wytchnienia nawet w upalny dzień, a bilet wstępu to zaledwie symboliczna opłata.

druga papierowa książka

Wizyta w Limonaia del Castèl to także doskonała okazja, aby dowiedzieć się więcej o historii i tradycji uprawy cytrusów na obszarze Gardy. W ogrodzie znajdują się tablice informacyjne, które w przystępny sposób opisują poszczególne gatunki roślin oraz metody ich pielęgnacji. To edukacyjne doświadczenie, które pozwala zrozumieć, jak ważną rolę odgrywają cytrusy w kulturze i gospodarce Limone sul Garda. Większość informacji zamieszczonych w niniejszym artykule pochodzi z tychże tablic.

Cytryny i cytrynowe szklarnie nad jeziorem Garda

Cytryny zostały sprowadzone nad jezioro Garda z Riwiery Liguryjskiej w XIII wieku, dzięki inicjatywie zakonników z klasztoru San Francesco w Gargnano; stamtąd rozprowadzono je do innych miejscowości w północnej części jeziora. W XVI wieku Bongianni Grattarolo zauważył, że ogrody nad Gardą „pod względem uroku nie ustępują opisowi ogrodów Atlantydy, Alkinousa i Hesperyd, obfite przez cały rok we wszystkie te owoce, które mają złocistą skórkę.” W XVIII wieku rodzina Bettoni z Bogliaco nadała uprawie cytrusów cechy prawdziwego przemysłu; budowano rozległe szklarnie cytrynowe, które uczyniły Riwierę Salò – na prawie 46° szerokości geograficznej – najdalej na północ wysuniętym obszarem uprawy cytryn na świecie. We wrześniu 1786 roku J.W. Goethe zachwycił się widokiem cytrynowych szklarni podziwianych z pokładu przepływającej obok łodzi i opisał je takimi oto słowami:

Minęliśmy Limone, którego cytrynowe gaje, tarasami schodzące po stoku góry, są obrazem zamożności i porządku. Gaj taki składa się z rzędów białych czworobocznych słupów, stojących w regularnych odstępach i wspinających się stopniami w górę. Na tych słupach leżą mocne belki, by w zimie można było osłonić rosnące między nimi drzewa. Łódź płynęła powoli, co sprzyjało kontemplowaniu i oglądaniu tych miłych oku szczegółów.

Johann Wolfgang Goethe, 13 września 1786 r.

Upadek cytrynowego biznesu

Cytryny te były eksportowane głównie na tereny dzisiejszych Niemiec, Polski i Rosji. Handel cytrusami rozrósł się po 1840 roku, kiedy w Gargnano powstało „Towarzystwo Jeziora Garda”, które zrzeszało setki małych producentów i co roku wprowadzało na rynek kolejne 5-6 milionów owoców. Katastrofalna dla roślin była infekcja grzybiczna, która od 1855 roku rozprzestrzeniała się w ogrodach nad jeziorem. Do spadku produkcji doszło w drugiej połowie XIX wieku, a konkurencja w postaci cytryn z Sycylii i Kalabrii oraz odkrycie syntetycznego kwasu cytrynowego przyspieszyły agonię biznesu znad Gardy. Filary i mury opuszczonych szklarni – autentyczne dziedzictwo historyczne i architektoniczne – pozostały jednak do dziś, ukazując współczesnym ludziom wieki dobrobytu ich przodków, który był efektem ich ciężkiej pracy.

Budowa szklarni cytrynowych

Woda z potoku, chroniona od wiatru dolina, optymalne nachylenie wzgórz i bliskość jeziora to warunki konieczne brane niegdyś pod uwagę przy decyzji o budowie szklarni cytrynowej. Wznoszono je zazwyczaj na kilku tarasowych poletkach połączonych kamiennymi schodami. Mocny, masywny, nierzadko kamienny mur zamykał i chronił szklarnię z trzech stron, gwarantując ekspozycję drzew cytrynowych na wschód bądź południowy wschód. Pośrodku lub na jednym z końców budowli znajdował się magazyn do przechowywania materiałów używanych do przykrywania szklarni szybami na okres zimowy, montowanymi w listopadzie.

Konstrukcja dachu szklarni cytrynowych

Pomiędzy kamiennymi murami wznoszono drewniane filary, a następnie układano i mocowano na nich prostopadłe belki, by na belkach tych oprzeć krokwie z drzewa modrzewiowego. Dach był nachylony ze spadkiem ku tyłowi. Szklane szyby mocowano nie tylko od góry, ale także od boku, od strony nasłonecznionej. Pomiędzy jednym filarem a następnym mocowano zazwyczaj pięć lub sześć belek, dwie lub trzy szyby i dwoje drzwi. Środkowe belki były blokowane drewnianymi kołkami, a szklane szyby były układane wzdłuż belek drewnianych, utrzymywane na miejscu przez obrotowe listwy przymocowane wokół gwoździa. Drzwi otwierało się podczas ciepłych dni, by wpuścić do środka trochę świeżego powietrza. W celu wypełniania szczelin i pęknięć używano słomy. Do Świętej Katarzyny przypadającej 25 listopada szklarnia musiała być całkowicie zamknięta i gotowa na nadchodzącą zimę. Drzewkom cytrynowym, a także samym owocom zagrażają temperatury spadające w okolice 0° C. Jeśli temperatura spadała na tyle nisko, to wzdłuż tarasów rozpalano ogniska z chrustu i drewna. Wraz z nadejściem ciepłych dni – zazwyczaj w marcu – szklane osłony demontowano, a pomiędzy drzewa znów docierały podmuchy wiatrów, tak typowych dla Gardy.

Limonaia Pra dela Fam w Tignale i Limonaia del Castèl w Limone

Na obszarze północnej Gardy niedawno zakończono prace budowlane; odrestaurowano stare szklarnie ogrodów Pra dela fam w Tignale oraz szklarnie Castèl w Limone.

Pra dela Fam

Pra dela Fam to pas ziemi biegnący wzdłuż jeziora, tuż przy drodze ku Limone sul Garda. Tam rodzina Parisini zbudowała „Stary Ogród” w 1754 roku, dodając drugi „Nowy Ogród” w 1850 roku, posiadający bardziej południową ekspozycję. Dwie szklarnie cytrynowe produkowały cytryny do początku XX wieku: 68 936 sztuk w 1907 roku, 145 344 sztuk w 1920 roku i 44 307 sztuk w 1927 roku. Jak już wspomniałam plantacje cytryn podupadały, przez co były stopniowo opuszczane – najpierw „Stary Ogród”, a w końcu „Nowy Ogród”. W latach 80-tych XX wieku rozpoczęto proces przywrócenia do życia szklarń na trzech tarasach „Nowego Ogrodu”. Słupy zostały naprawione i wzmocnione, wymieniono belki poprzeczne, oczyszczono kanały irygacyjne, posadzono nowe drzewa cytrynowe. Szklarnię cytrynową otwarto dla zwiedzających już w 1985 roku. Można tam zobaczyć blisko setkę drzew cytrusowych (cytryny, pomarańcze, grejpfruty i kumkwaty) regularnie rodzących owoce.

Limonaia del Castèl

Szklarnia cytrynowa Limonaia del Castèl znajduje się w historycznym centrum miasteczka Limone sul Garda. Górzysty teren osłania kompleks tarasów cytrynowych od północnego-zachodu, natomiast otwiera się na słońce w kierunku wschodnim i południowo-wschodnim. Powierzchnia uprawy cytryn w Limonaia del Castèl – podzielona na kilka poziomów – wynosi łącznie 1 633 m². Limonaia zbudowana na początku XVIII wieku przechodziła z rąk do rąk rodzin Amadei, Bertoni, Patuzzi i Girardi, Polidoro i rodziny Segala, by ostatecznie w 1995 roku stać się własnością gminy Limone. Przeprowadzono w sumie trzy projekty restauracyjne szklarni Limonaia del Castèl: w 1997, 1999 i 2002. Odrestaurowano dwa tarasy i dwa magazyny, zakupiono nowe szyby, wybudowano łazienki dla gości i doprowadzono elektryczność. Na sześciu z siedmiu tarasów prowadzona jest teraz uprawa metodami tradycyjnymi; rośnie tam siedemdziesiąt drzew cytrusowych (cytryny, słodkie i kwaśne pomarańcze, cytryny chinotto, grejpfruty, mandarynki i kumkwaty). Centralny budynek magazynowy został przekształcony na muzeum i centrum edukacyjne.

Uprawa cytryn w Limonaia del Castèl

Każdemu drzewu cytrynowemu przydzielano poletko o powierzchni około 16 metrów kwadratowych. Już w XVI wieku Agostino Gallo określił wytyczne dotyczące skutecznej uprawy drzew cytrynowych: ziemia powinna być bogata i wolna od kamieni, obornik powinien być rozprowadzony wcześnie, zanim liście zaczną się pojawiać. Oprócz regularnego nawożenia, poletko cytrynowego drzewa powinna być wolne od trawy, przekopywane łopatą i nawadniane regularnie, a sama roślina przycinana w razie potrzeby. Owoce były zbierane do skórzanych toreb przez ludzi stojących na tradycyjnych trójnożnych drabinach.

Rośliny kwitły kilka razy w roku. Pierwsze, najbardziej obfite kwitnienie następowało w maju, kolejne łagodniejsze kwitnienie późnym latem i jesienią. Cytryny zbierane w maju posiadają bardziej szorstką skórkę i są bardziej owalne niż te zbierane w czerwcu i lipcu. Te owoce były bardziej cenione, niż zbiór sierpniowy. Po zbiorach sierpniowych następował również mniejszy zbiór we wrześniu i październiku. Średnia produkcja na przestrzeni dekady pozwala obliczyć, że zdrowe i silne drzewo cytrynowe rodziło około 500-600 cytryn podczas dwóch głównych zbiorów w maju i czerwcu.

Cytryny znad Gardy były wysoko cenione za swoje właściwości lecznicze, kwasowość, aromatyczny zapach, zarówno owocu, jak i skórki, cienkiej i błyszczącej, a także za przekonanie, że pozostają świeże dłużej niż jakiekolwiek inne cytryny.

Zwiedzanie Limonaia del Castèl

Rekomenduję Wam zwiedzenie ogrodu cytrusowego w porze porannej, tuż po otwarciu, czyli od godziny 10, z kilku powodów. Przede wszystkim nie ma wtedy tłumów, więc można swobodnie sparować alejkami, które są wąskie i oferują niewiele miejsca. Ale najważniejszą kwestią jest nasłonecznienie. Gdy słońce minie południe i zacznie się kierować ku zachodowi, miasteczko Limone sul Garda – a szczególnie jego część wciśnięta pod skały – znajdzie się w cieniu, który z każdą godziną będzie sięgał dalej, podczas gdy przeciwległa strona jeziora pozostanie w słońcu aż do zachodu. To z kolei wpłynie na jakość wykonanych zdjęć.

W 2024 roku godziny otwarcia 2024 roku daty i godziny otwarcia są następujące:

  • Od 08.01 do 01.03 nieczynne;
  • Od 02.03 do 21.03 otwarte w soboty i niedziele;
  • Od 22.03 do 31.05 otwarte codziennie od 10 do 18;
  • Od 01.06 do 30.09 otwarte codziennie od 10 do 22;
  • Od 01.10 do 31.10 otwarte codziennie od 10 do 18.

Bilet wstępu kosztował 2,00 euro / osobę, wstęp dla dzieci do ukończenia 10 roku życia jest bezpłatny. Całość dochodu ze sprzedaży biletów przeznaczona jest na pokrycie kosztów utrzymania ogrodu.

Teraz Twoja kolej! Dołącz do społeczności Italia by Natalia: Będzie mi również bardzo miło, jeśli zostawisz komentarz pod postem. Możesz też zapisać się na newsletter w oknie poniżej.  

Dodaj komentarz

Twój adres email nie będzie publikowany. Pola obowiązkowe są oznaczone *

Close